MAGICZNA KRAINA ŁEMKÓW – ŁEMKOWYNA

Poszukiwania warto rozpocząć w Zyndranowej, gdzie, niczym przy użyciu wehikułu czasu, przeniesiesz się w inny – kulturowo, religijnie i językowo – wymiar. Działa tu Muzeum Kultury Łemkowskiej gromadzące obiekty charakterystyczne dla Łemkowszczyzny i Beskidu Niskiego, jak: stara łemkowska chata – chyża, dawna stajnia – koniusznia, kuźnia, wiatrak, chlewik, karczma czy kaplica. Będąc na miejscu, zwróć uwagę na wygląd chałup oraz wyeksponowane w skansenie barwne rzeźby, charakterystyczne stroje, oryginalne, stare meble, przedmioty codziennego użytku, narzędzia gospodarskie czy naczynia powszechnie przez Łemków wykorzystywane. Szczególnej atmosfery Łemkowyny doświadczyć można podczas plenerowych warsztatów malarskich i wydarzeń takich jak: „Od Rusal do Jana”.

Z Zyndranowej – przez Daliową – warto podążyć do nieistniejącej wsi łemkowskiej – Królika Wołoskiego, aby odwiedzić tam odrestaurowywaną cerkiew greckokatolicką pw. Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja. Ta ukryta wśród drzew świątynia zbudowana została z kamienia rzecznego w 1843 roku. Obok świątyni znajduje się cmentarz, a na nim 35 zachowanych nagrobków wykonanych z piaskowca w kształcie krzyża. Z kolei 200 metrów na południe od cerkwi, po lewej stronie głównego potoku, stoi wśród krzewów, przy niewielkiej drodze, kapliczka z 1794 roku – jedna z najstarszych w regionie.

Najbardziej wyrazistym przejawem kultury łemkowskiej są świątynie. Choć po części z nich pozostały jedynie tajemniczo wyglądające cerkwiska, wciąż jeszcze krajobraz Beskidu Niskiego znaczą cerkwie zwieńczone cebulastymi hełmami, jak te spod znaku architektury drewnianej: w Krempnej, Olchowcu, czy kolorowe cerkwie-cukiereczki w Świątkowej Wielkiej i Świątkowej Małej. Z kolei w Bałuciance wznosi się zbudowana ok. 1750 r., jedna z najstarszych i najlepiej zachowanych na Łemkowszczyźnie, cerkiew pw. Zaśnięcia Przeświętej Bogarodzicy. We wnętrzu zaskakuje ikonostas zdobiony motywami roślinnymi charakterystycznymi dla tutejszej łemkowskiej snycerski.

Ważnym punktem na szlaku kultury łemkowskiej jest nieistniejąca dziś wieś Wołtuszowa, leżąca w pobliżu Rymanowa-Zdroju. Pośród lasu, na niewysokim wzniesieniu, znajdują się ukryte w cieniu sędziwych lip i dębów pozostałości po wiosce, którą przed wojną zamieszkiwało 149 mieszkańców. To miejsce idealne na wypoczynek na łonie natury i kontemplację.

Nie są to bynajmniej jedyne miejsca, nad którymi unosi się duch Łemkowyny. Warto odwiedzić także takie miejsca w Beskidzie Niskim, jak:

- Wróblik Szlachecki i dawną cerkwią pw. Zaśnięcia Bogurodzicy i cmentarzem greckokatolickim;

- Besko i cerkwisko na niewysokim wzgórzu, z którego roztacza się widok na wijący się poniżej Wisłok, a dalej na pasmo Bukowicy i Działu w Beskidzie Niskim;

- Odrzechową – cmentarz z zabytkowymi łemkowskimi nagrobkami;

- Płonną – miejscowość z ruinami murowanej cerkwi, gdzie na jednej ze ścian powstała imitacja ikonostasu, a na pulpitach przypominających cerkiewny tetrapod umieszczono przedwojenne zdjęcia mieszkańców wsi.

Warto wiedzieć:

Dziś tożsamość łemkowska odradza się w różnych regionach Polski. Przejawia się to m.in. w działalności społecznej i kulturalnej osób pochodzenia łemkowskiego. Rośnie też liczba osób deklarujących narodowość łemkowską (ok. 6000 tys. w 2005 r. i blisko 10 tys. w 2011 r.)