Województwo podkarpackie leży w tej części terenu dawnej Rzeczpospolitej, który zamieszkiwała chyba najbogatsza i najbardziej różnorodna mieszanka etniczna oraz kulturowa. Ważnym elementem żyjącej tu społeczności byli Żydzi, w tym również szczególnie mocno związani z Podkarpaciem chasydzi. Dziś po naszych niegdysiejszych sąsiadach pozostały jedynie pojedyncze, ale ważne ślady. Wiele z nich wchodzi w skład tzw. Szlaku Chasydzkiego. Które miejsca na Podkarpaciu stanowią istotne pamiątki kultury żydowskiej.
Rzeszów – synagoga Staromiejska i Nowomiejska
Przed drugą wojną światową żydzi stanowili sporą część mieszkańców Rzeszowa. Zdecydowana większość z nich byli to rzemieślnicy oraz kupcy ściągający towary z południa i ze wschodu, prowadzący ożywiony handel pomiędzy Lwowem i Krakowem. Rzeszów do dziś zachował wiele śladów po swoich dawnych mieszkańcach, z których najważniejszymi i najbardziej reprezentacyjnymi pozostają:
- synagoga Staromiejska – znajdziecie ją przy ulicy Bożniczej. Jest to jedna z najstarszych zachowanych synagog na całym Podkarpaciu (zbudowana w 1610 roku), dawniej zwana Małą lub Starą Szkołą. Określenie „Mała” pochodzi z czasów, gdy istniała już równolegle do niej druga z rzeszowskich synagog, znacznie okazalsza;
- synagoga Nowomiejska – szukający jej powinni udać się na ulicę Jana Sobieskiego w Rzeszowie. To właśnie tam, pod numerem 17-stym znajduje się druga z rzeszowskich synagog – synagoga Nowomiejska, nazywana również Dużą lub Nową Szkołą. Synagoga ta również należy do najstarszych tego typu obiektów na Podkarpaciu, w końcu powstała „zaledwie” 76 lat po synagodze Staromiejskiej, a więc w 1686 roku.
Jeśli historia rzeszowskich żydów zainteresowała Was, koniecznie sprawdźcie Spacerownik rzeszowski – trasę, która wiedzie przez zaułki stolicy podkarpackiego, które skrywają wiele ciekawostek i historii związanych z dziedzictwem rzeszowskich żydów.
Leżajsk – cel pielgrzymek chasydów z całego świata
Tak jak w Rzeszowie, w Leżajsk również niemałą część mieszkańców stanowili Żydzi. Szacuje się, że przed II wojną światową mieszkało ich tu około 3 tysięcy, przez co miasteczko stanowiło jeden z ważniejszych ośrodków kultury żydowskiej. W Leżajsku znajdowały się trzy szkoły żydowskie oraz dwie synagogi, które spłonęły we wrześniu 1939 roku. Obecna synagoga w Leżajsku znajduje się w budynku dawnej mykwy (mykwa to w judaizmie zbiornik z bieżącą wodą lub basen dla osób i naczyń, które zaciągnęły jakiegoś rodzaju nieczystość rytualną), przekształconej staraniem Fundacji Chasydów Leżajsk-Polska i stworzonej dla pielgrzymów odwiedzających znajdujący się na leżajskim kirkucie ohel cadyka Elimelecha.
Cadyk Elimelech to dla chasydów jedna z najważniejszych postaci. Uważany za osobę wybitną, potrafiąca leczyć chorych, rozmawiać ze zwierzętami i wypraszać u Boga łaski dla wiernych. Jego grób znajduje się w Leżajsku i to właśnie do niego, na przełomie lutego i marca, ciągną z całego świata wierni chasydzi, by modlić się w intencji własnej i swoich bliskich.
Fot. J. Ochnio, Grób Cadyka
Markowa – Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów
Ta niewielka podkarpacka miejscowość zasłynęła na świecie dzięki wydarzeniom łączącym tragedię z bohaterstwem, pokazującym, jak wielką cenę płacili w czasie II wojny światowej Polacy ratujący swoich żydowskich braci. To właśnie w leżącej niedaleko Łańcuta Markowej 24 marca 1944 roku niemieccy żandarmi wymordowali całą rodzinę Ulmów – Józefa, będącą w ostatnim miesiącu ciąży Wiktorię oraz całą szóstkę ich dzieci. Wraz z rodziną Ulmów Niemcy zamordowali również ukrywanych przez nich Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów. W hołdzie dla pomordowanych w 2016 roku otwarto w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów, gdzie możecie się zapoznać nie tylko z historią wspomnianych bohaterów, ale i z dziejami społeczności żydowskiej zamieszkującej Podkarpackie i inne regiony Polski.
Fot. M. Gański, Muzeum w Markowej
Co warto jeszcze zobaczyć?
To nie wszystkie miejsca, które są świadkiem współistnienia na terenach podkarpackiego społeczności polskiej i żydowskiej. Warto zobaczyć także:
Fot. K. Kłysewicz, Synagoga w Łańcucie
![Podkarpackie_tag_RGB.png [49.35 KB]](https://podkarpackie.travel/storage/image/core_files/2022/11/9/546e85a2298c2005e0cb2c9214dff4bd/png/prot/preview/Podkarpackie_tag_RGB.png)
Publikacja finansowana ze środków Województwa Podkarpackiego w ramach realizacji zadania publicznego pn. Podkarpacka Platforma turystyczna II